Uzun zamandır sessiz ve derin kriz yaşanan elektrik piyasasında, yatırımcı güveni kazanılmaya çalışılırken diğer taraftan çapraz sübvansiyon denilen yöntemle ev abonelerinin elektrik maliyetleri ticaret ve sanayi abonelerine yükleniyor. Bu da çarpan etkisiyle enflasyona yüksek oranda yansıyor. Kulislerde yeni ekonomi kurmaylarının elektrik piyasasında da daha dengeli ve düzgün bir yapıya geçiş için hazırlık yaptıkları bununla birlikte de kamuya ait Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) santrallerinin de özelleştirme kapsamına alınarak özelleştirilmesi planlanıyor. Tüm bu gelişmeler elektrikte tam serbest piyasaya geçişin habercisi olarak değerlendiriliyor. Hazırlıkların tamamlanmasının ise Nisan 2024’ü bulması bekleniyor.
 
Çapraz sübvansiyon, bir abone grubunun gerçek elektrik maliyetinin bir kısmının, başka abone grubuna yansıtılması anlamına geliyor. Türkiye’de çapraz sübvansiyon metodu uygulanıyor, evlerin elektrik maliyeti, sanayi ile ticarethane abone grubuna yükleniyor. Üretilen elektriğin maliyeti aynı olmasına rağmen evlerde elektrik 0.482 TL/kWh’den, iş yerlerinde ise 2.83 TL/kWh’den kullanılıyor. Aradaki astronomik fark, çapraz sübvansiyonun ne seviyeye geldiğini ver artık sürdürülebilirliğini kaybettiğini açıkça gösteriyor.
 
Çapraz sübvansiyon uygulamasının kalkmasını, evlerde maliyet bazlı tarifeye geçişi yorumlayan encazip.com kurucusu, enerji ekonomisti ve tasarruf uzmanı Çağada Kırım, “Ev maliyetini sübvanse etmek için sanayiciye ve iş yerlerine yüklenen her 1 TL, tüketiciye market alışverişi ve diğer harcamalarında 11 TL olarak geri dönüyor. Bu sistem zincirleme etki ile fiyatları, dolayısı ile enflasyonu yükseltiyor. Çapraz sübvansiyonun kalkması ve elektriği tüketenin, maliyetine katlanması enflasyonda bizim hesaplarımıza göre üç ay içinde 10 puanlık düşüş anlamına geliyor. Bu sistemle 1,1 TL olan mesken elektrik fiyatı zamlanacak ve bugünün maliyetlerine göre 2 TL civarına çıkacak. Bu çok büyük tepki ile karşılanacak ancak tüketiciler bir, iki ay sabrettiklerinde satın aldıkları mal ve hizmetlerin fiyatlarının önemli ölçüde düştüğünü görecek. Kısa vadede bu işten vatandaş karlı çıkacak. Resmi bir açıklama yapılmamış olsa da alınan kulis bilgileri doğrultusunda bu kararı, tüketicilerin ve ülke ekonomimizin çıkarları açısından sonuna kadar destekliyoruz” diye konuştu.
 
Elektrik, tüm ürünlerin hammaddesi
Yüzde 90’ı özel sektöre, yüzde 10’u kamuya ait elektrik santrallerinden, kamuya ait olanların özelleştirme kapsamına alınıp, özelleştirilmesinin piyasadaki iki başlı yapıyı düzelterek tam serbest piyasaya geçişi sağlayacağını vurgulayan Kırım, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi devletin üretici değil, denetleyici ve regüle edici role sahip olacağını anlattı. Elektrik üretim şirketlerinin özelleştirilmesini yorumlayan Kırım, “2001’de karar alındı ve elektrik piyasası serbestleşme yoluna girdi. Serbestleşmede yolun yarısı geçildikten sonra tam serbestlik sekteye uğradı. Bunun sonucunu da zaten geçtiğimiz yılların ekonomik verilerinde görüyoruz. Elektrik tüm ürünlerin hammaddesi, dolayısı ile elektrik fiyatı tüm ekonomiyi etkiliyor” dedi.
 
“Hem serbest hem devletçi politika olmaz”
Kamuya elektrik şirketlerinin özelleştirilmesinin faydalarını aktaran Kırım, şunları söyledi; “Burada ideolojik olarak yaklaşmadan açıkça söylüyorum; Elektrik tamamen devlet kontrolünde ya da tamamen serbest olmalı. Arada kalan herhangi bir model son derece olumsuz sonuçlar doğuruyor. Devletin az da olsa elektrik üretimine sahip olması piyasadaki dengeleri bozuyor zira kimse devletle rekabet edemez, serbest piyasanın doğasına aykırı. Bazı kişilerin bu özelleştirmelere şiddetle karşı çıkmasını hayretle izliyorum. Çünkü zaten çoğunluğu özelleşmiş bir piyasada, kamunun elinde 3-5 santral kalmasının faydası olmayacağı gibi zararı olur. Bu iş mühendislerin değil ekonomistlerin yorumlayabileceği bir iş. Dolayısı ile vatandaşların, ekonomistlerin söylediklerini dikkate almaları gerekir.”