İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin Kemeraltı'nda yürüttüğü alt yapı çalışmalarından çıkan borular tarihi çarşıdaki altyapının geçmişine ait ipuçları barındırıyor. Kentsel + 3. Derece Arkeolojik Sit Alanı olan Kemeraltı’ndaki kazıları İzmir Müze Müdürlüğü ve Smyrna Antik Kenti Kazı Başkanlığı’na bağlı uzman arkeologlar takip ediyor. Altyapı ve üstyapı çalışmalarının beraber ilerlediği Kemeraltı'nda atık su, yağmur suyu ve içme suyu ile aydınlatma ve gerilim hatlarının yenilenmesi için yapılan kazılarda asırlık içme suyu borularına rastlandı. Parçaları bulunan demir boruların, 1895 yılında Osmanlı Devleti’nden şehre su isale etmek için imtiyaz alan Belçikalı yatırımcıların kurduğu “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (İzmir Suları Osmanlı Şirketi) tarafından döşendiği öğrenildi.
 
Belçikalı firmanın 20’lik döküm boruları
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Türk-İslam Arkeolojisi Bölümü Öğretim Üyesi ve Smyrna Antik Kenti Kazı Başkanı Prof. Dr. Akın Ersoy, Kemeraltı çalışmalarında rastlanılan döküm demir borularla ilgili, “1895’de imtiyaz alan “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (İzmir Suları Osmanlı Şirketi) adıyla kurulan, merkezi Belçika’nın Liége kentinde olan şirket bu boruları döşedi. Şirketi, 1944’de belediye satın aldı. Kanal kazılarında ele geçen boruların üzerindeki kabartmada 20’lik boru oldukları ve Liege’deki firmanın ismi yer alıyor. Kazılarda 20. yüzyıl ikinci yarısı ve 21. yüzyıl başında Kemeraltı sokaklarında tekrar tekrar yapılan alt yapı çalışmaları ile tahrip olduğundan ancak yer yer izlerine rastlanan yaklaşık 1.5 m. yüksekliğinde ve 1 m. genişliğinde tuğla tonozlu kanalizasyon sistemi tespit edildi. Bu sistem 1930’lu yıllarda yabancı kökenli Huizler firması tarafından o yıllarda da sorun olduğu kayıtlara ve gazetelere yansıyan su baskınlarını gidermek için yapılmış. 1970’lere kadar kısmi onarımlarla çalışan sistemin daha sonra hem doğal nedenlerle tıkanarak hem de süregiden altyapı müdahaleleri nedeniyle hızla körelmiş olduğu anlaşılıyor” dedi.
 
80 yıldır Kemeraltı’nın bazı bölümlerine dokunulmamış
DEÜ Öğretim Üyesi Tarihçi Dr. Erkan Serçe ise imtiyaz verilen Belçikalı firmanın iki şekilde çalıştığını belirterek, “İçme suyu hizmetini doğrudan doğruya abonelere götürdü ve yapılan anlaşmalarda genel çeşmeler koyarak belli bölgelere su verdi. İlk etapta su şirketinin döşeme faaliyeti içme için sınırlıydı. Şirket İzmir Belediyesi’ne geçtikten sonra her yere hizmetini genişletti. 1905’e ait APİKAM’da yer alan harita var. Hangi çeşmelere su verildiği gösteriliyor. 49 yıl boyunca su dağıtım imtiyazını elinde tutan şirket, 1944’de satın alınarak, su dağıtımı İzmir Belediyesi’nin denetimine girdi. ESHOT kurulunca su da oraya geçti. 80 yıldır şirketin döşediği bazı borularda değişim yapılmamış” diye konuştu.
 
Yapılan çalışmalarda üzeri Osmanlıca yazılı döküm kapaklara da ulaşıldı. Prof. Dr. Ersoy, “Ülkemizde ikinci düzenli şehir içi telefon şebekesi İzmir'de kurulmuş. Hükümetle, İzmir Belediyesi arasında 1923 yılında yapılan anlaşmada İzmir şehri ile Karşıyaka, Bornova, Buca ve Balçova bölgelerinde 300'lük birer otomatik sistem santral tesisleri yapılması kararlaştırılmış. Belediye’nin başvurusuyla 1924’de hükümet İzmir Belediyesi'ne telefon işletme ayrıcalığı vermiş. Bu ayrıcalık 30 yıl süreli, telefon şebekesi merkezi batarya sistemi (manuel santral) ile çalışacak ve İzmir, Karşıyaka, Birunabad (Bornova), Kızılçullu'yu (Şirinyer) kapsayacak. Belediye İzmir'de bir manyetolu telefon şebekesi kurdurmuş, tesis 1925’de 200 abone ile işletmeye açılmıştır. 1927 yılında faaliyete başlayan İzmir ve Civarı Telefon Türk Anonim Şirketi, 1938 yılında, yani kuruluşundan 11 yıl sonra hükümetçe çıkarılan bir kanun ile PTT'ye devredilmiştir. Kanal kazılarında bulunan döküm demir kapaklar telefon hatlarının geçtiği sokaklarda kullanılan zemin kutularının kapaklarıdır. Kapakların üzerinde Osmanlı Türkçesi ile İzmir ve Civarı Telefon Türk Anonim Şirketi yazmaktadır” ifadelerini kullandı.